Muzeum Zagłębia w Będzinie zostało utworzone w 1956r. Otwarcie nastąpiło w przededniu sześćsetnej rocznicy uzyskania praw miejskich przez Będzin. Powstanie muzeum stanowiło zwieńczenie starań osób skupionych w powołanym w 1918 roku Towarzystwie Opieki nad Górą Zamkową, Późniejszym Towarzystwie Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego w Będzinie i w utworzonym w 1945r. Miejskim Społecznym Komitecie Odbudowy Zamku. Inicjatywa odbudowy obiektu spotkała się z ogromną przychylnością zagłębiaków, oprócz pieniędzy ofiarowano także bardzo potrzebne materiały budowlane, robociznę, cenne pamiątki rodzinne i historyczne, które stanowią do dziś ozdobę zbiorów Muzeum, a członkowie Będzińskiej Rady Narodowej w maju i czerwcu 1948r., zrzekli się nawet sporej części swojego wynagrodzenia na rzecz odbudowy zamku. Celem popularyzacji tej idei wydano również okolicznościowy znaczek i karty pocztowe z jego wizerunkiem. Projekty odbudowy zamku opracowywali m. in. A. Szyszko-Bohusz, prof. Bohdan Querquin, inż. Z. Stępiński, ostateczny projekt wykonał inż. Zygmunt Gawlik, prace przy odbudowie rozpoczęto w 1952 roku. Była to pierwsza muzealna placówka naukowo - badawcza na terenia Zagłębia Dąbrowskiego. Dobrze rozwijające się Muzeum uzyskało szybko akceptację Ministerstwa Kultury i Sztuki i od 01.01.1957r., zostało włączone do ogólnopolskiej sieci muzeów. Ponad 50-letnią historię Muzeum można podzielić na dwa etapy: pierwszy w latach 1945-1983, gdy Muzeum mieściło się tylko w Zamku oraz drugi - kiedy Muzeum Zagłebia w Będzinie zajmuje dwa obiekty zabytkowe - XIV-wieczny Zamek i XVIII wieczny Zespół Pałacowo-Parkowy rodziny Mieroszewskich w Będzinie-Gzichowie. Pierwszy okres charakteryzował się dużą ilością prac remontowo-adaptacyjnych i gromadzeniem eksponatów, drugi intensywniejszą działalnością edukacyjną, wydawniczą i wystawienniczą. Obie budowle wpisane są do rejestru obiektów zabytkowych prawnie chronionych. Praca merytoryczna Muzeum skupiona jest w kilku ważnych działach: Archeologii, Historii, Historii Sztuki, Etnografii, Broni i Uzbrojenia, Naukowo-Oświatowy, Plastyczno-Technicznym. Początek dzisiejszym zbiorom dały zabytki archeologiczne, pochodzące z prowadzonych badań na terenie Zagłębia.